De Waarheid

Regelmatig zie ik in actuele discussies het woord waarheid voorbijkomen. Dit vind ik een verleidelijk woord, dat mijn zenuwstelsel behoorlijk op scherp stelt. "Waarheid, ja hoor, daar wil ook wel recht op, daar héb ik recht op!"

Echter, er is een ander woord dat vrijwel meteen in me opkomt: complexiteit. En dan met name de gedachten dat context ontzettend belangrijk is in waarheidsvinding. En daarop aanvullend, dat we allemaal andere, wisselende en deels overlappende, echoënde perspectieven hanteren. Waaruit volgt, dat bij waarheidsvaststelling specifieke afspraken, veelal een uitgebreid, tijdsgeestig en soms eeuwenoud discourse maar ook abrupte, gretig gespiegelde emoties betrokken (kunnen) zijn.

Ik zie met deze complexiteit in gedachte niet gauw een uit rotsen gebeitelde Waarheid. Al vóelt dat wel soms zo en herken ik bij mezelf de roes van een mening of de hongerigheid naar rechtvaardige samenhang tussen 'de wereld en mij'.

Ook kan ik een tijdje mentaal (leren) meegaan in een waarheid bestaande uit denkbeelden, fascinerende formuleringen of formules en gevoelde intensiteit. Dit zijn niet zelden waarheden die het scherpe zenuwstelsel weer gemoedelijk, boordevol zingeving, alertheid of extatisch stemmen. Met een gevoel dat we bijvoorbeeld verwoorden als "Wow, nu klopt het", "Ja, het is rond" of “Zie je wel!”.

Wonderlijk, om even "grip" te hebben op een stukje complexiteit, soms zo klein als een atoom, soms zo groot als de levensvraag "Waartoe ben ik hier?"

Zo dwingen we complexiteit tot wat we gecompliceerd noemen, temmen we het gevoel van chaos (verwarring) en kunnen we zelfs ervan overtuigd raken “dat het allemaal best eenvoudig is”. In orde, controleerbaar.

Ook kan het “kloppende gevoel” bij De Waarheid gerelateerd zijn aan enorme rampspoed en een voorspeld einde der dagen, allicht overeenstemmend met een chronisch zenuwachtig gevoel dat je als waarheidsvinder al lang met je meedraagt en nu, opvlammend, in een gedeeld verhaal rechtvaardiging vindt. Alsof het lastige van het leven (en dat is niet gering) in deze waarheid heldhaftig getrotseerd of strijdbaar geaccepteerd kan worden. Er kan (tevens) sprake zijn van een enorme, gevoelde verlichting: als dit de Waarheid is, dan is het Leven tóch mooi, juist, aangenaam, oké of draagbaar.

Maar meestal houdt dit gevoel maar eventjes aan, zo ervaar ik althans. Omdat alles met elkaar verbonden is, blijkt er ook altijd meer complexiteit te zijn dan we voor mogelijk houden. Hoe verleidelijk de gestelde vereenvoudiging van de Waarheid ook lijkt, emotioneel of cognitief vanwege de voorspellende en praktische kracht ervan, er is altijd meér in beweging dan we in eén perspectief omvatten kunnen.

En dit beweeglijke gegeven "an sich" kan opnieuw verwondering, fascinatie of gretige vraaglust en exploratiedrift oproepen. Een gevoel dat lijkt te zeggen: er is hier écht wat te ontdekken, er is meér.

Het is best ingewikkeld om in deze zoek - en vindtocht tot toetsbare afspraken te komen over wat een gedeelde waarheid is, de praktijk daarvan kent noest onderzoek. Niet veel waarheden doorstaan de toets van de tijd, de toets van de hardnekkige toetsing, herinterpretatie, herhaalbaar experiment, kritische vragen, precisieprecisie, van kalmte, voortschrijdend inzicht en eerlijkheid.

Ik denk hierbij, dat wie het heetgebakerd of voldaan over De Waarheid heeft, wellicht een persoonlijke, soms langdurig gefrustreerde behoefte voelt om ervaren emoties gespiegeld te zien in de woorden en het verhaal, de lichaamshouding en de toenadering van de ander met wie deze Waarheid wordt geproclameerd. Om in de ervaren complexiteit van het leven, bijvoorbeeld tijdens stresserende veranderingen en het wegvallen van zekerheden hierbij, ook de emotionele laag van ervaring en de zoekende mentale bewegingen die daaraan verbonden zijn, te erkennen. Om daarin sámen te zijn.

Mijns inziens loont het in dit geval om ook gevoelswoorden aan deze emotionele realiteit te geven en zogezegd het lichaam te laten spreken - daár de waarachtigheid van te herkennen. Te meer als het thema’s betreft die je aan het hart raken en emotionele intensiteit aanwakkeren.

Hierbij speelt er denk ik een (aanvullende) behoefte om in contact met een ander uitgenodigd te worden tot open onderzoek en gesprek. Tot hernieuwd begrip van wie je bent, wat er in je persoonlijke en/of maatschappelijke leven gebeurt en hoe dit van invloed is op jou en alles wat dierbaar voor je is. Hoe het van invloed is op alles wat voor jou wáár is en je cognitieve structurering daarvan. “Waar” betekent hier ook: van gevoelswaarde, inclusief de daarmee verbonden overtuigingen en zienswijzen.

Zo’n gesprek zorgt er wellicht mede voor dat we elkaar verstaan en effectiever bij kunnen staan. Al hoeft dit niet te betekenen dat we het inhoudelijk dan eéns zijn met elkaar. We herkennen dan wel mogelijk de emoties die invoelbaar meespelen, de context die voor iedere betrokkene problemen en kansen creëert en met meer nuance de verbindingen tussen de verschillen die we beleven, duiden en meemaken.

Een gouden vraag – wat heb jij nodig en wat kan ik voor je betekenen? – kan hardop gesteld worden en weerklank vinden in de praktijk.

Dit draagt er dan weer aan bij dat we te midden van de complexiteit die er altijd al was en altijd zal zijn, net voldoende veiligheid en vrijheid ervaren om zowel "voor onszelf te denken" als te vertrouwen op het grotere geheel waar ieder nietig deel van uitmaakt. Bovendien kan een samenwerking ertoe leiden dat we met elkaar nuancerende (en veelal tijdelijke) vormen van waarheid ontwikkelen: bevraagd, beschreven, doorvoeld, berekend, toegepast, getoetst, verbeeld, bekritiseerd, gevalideerd en ga zo maar door.

Ik denk dus niet dat de benoemde, ‘onderliggende’ sociaal-emotionele behoeften een claim op De Waarheid hoeven te zijn, het betreft eerder de uit voortgaande ervaringen opgedane bekentenis een kwetsbaar, afhankelijk, maar ook exploratief, continu betekenisgevend (mede-)mens te zijn.

Tenminste, als je mij over de waarheid vraagt 😉!